Ενας διαρκής αγώνας κατά των αυτοκτονιών

Περίπου ένα εκατομμύριο άνθρωποι αυτοκτονούν κάθε χρόνο παγκοσμίως, ενώ περίπου 15 εκατομμύρια πραγματοποιούν απόπειρα αυτοκτονίας.

Η 10η Σεπτεμβρίου έχει καθιερωθεί από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας ως η Παγκόσμια Ημέρα για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας, προκειμένου να ενεργοποιηθεί η κοινή γνώμη, με στόχο την ενημέρωση και την ευαισθητοποίηση του πληθυσμού για την πρόληψη της αυτοκτονίας και των αυτοκαταστροφικών συμπεριφορών.

Στην Ελλάδα, περισσότεροι από 600 άνθρωποι αυτοκτονούν κάθε χρόνο και τα περιστατικά αυξάνονται σταθερά, χωρίς σε αυτά να συνυπολογίζονται οι μη θανατηφόρες απόπειρες (εκτιμάται ότι είναι σχεδόν 25 φορές περισσότερες των καταγεγραμμένων αυτοκτονιών), αλλά και εκούσιοι θάνατοι που δεν καταγράφονται ως τέτοιοι.

Συλλογική προσπάθεια

Η «Κλίμακα» είναι ένας μη κυβερνητικός οργανισμός που, από το 2000, παρέχει υπηρεσίες ψυχικής υγείας και υλοποιεί προγράμματα κοινωνικής ένταξης αποκλεισμένων πληθυσμιακών ομάδων, στην Ελλάδα και το εξωτερικό.

Το Κέντρο Ημέρας για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας της Κλίμακας είναι μία συλλογική προσπάθεια επιστημόνων ψυχικής υγείας, με σκοπό την άμεση παρέμβαση στην αυτοκτονική κρίση και την αντιμετώπιση της αυτοκαταστροφικής συμπεριφοράς.

Στο πλαίσιο του Κέντρου Ημέρας εντάσσεται και η 24ωρη Γραμμή Παρέμβασης για την Αυτοκτονία – 1018, η οποία λειτουργεί από το 2007 υπό την εποπτεία του υπουργείου Υγείας.

Η Ολγα Θεοδωρικάκου είναι η συντονίστρια του Κέντρου για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας της «Κλίμακας» και της 24ωρης γραμμής παρέμβασης – 1018.

Και ξεκινάει τη δύσκολη αυτή συζήτηση μαζί μας με ένα αισιόδοξο νέο: το 95% των αυτοκτονιών μπορεί να αποτραπεί, όπως τεκμηριώνεται ερευνητικά κι επιβεβαιώνεται από τη δουλειά που κάνει η «Κλίμακα» στο πεδίο.

«Αντιλαμβανόμαστε την αυτοκτονική κρίση ως ασθένεια που μπορεί να αντιμετωπιστεί και το άτομο να επανέλθει πλήρως», μας λέει η κ. Θεοδωρικάκου, η οποία κάνει λόγο για τη σταθερή αύξηση των περιστατικών τα τελευταία χρόνια σε επίπεδα πρωτοφανή από τη δεκαετία του 1960, οπότε και ξεκίνησε η επίσημη καταγραφή.

Ο συσχετισμός -και μάλιστα με τόνους δραματικούς και τίτλους θεαματικούς- που συνήθως τα μίντια επιλέγουν να κάνουν είναι προφανώς με την οικονομική κρίση.

Ωστόσο, όπως θα μας πει η κ. Θεοδωρικάκου, «η αυτοκτονία εργαλειοποιήθηκε πολιτικά τα προηγούμενα χρόνια, αλλά παραμένει πολυπαραγοντική. Προφανώς, η οικονομική κρίση επιβαρύνει ένα ήδη ευάλωτο άτομο, ωστόσο κανείς δεν αυτοκτόνησε μόνο επειδή έχασε τη δουλειά του ή επειδή άλλαξε η κοινωνικοοικονομική του κατάσταση».

Σύμφωνα με τα στοιχεία του Παρατηρητηρίου Αυτοκτονιών του Κέντρου Ημέρας για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας, κατά τα έτη 2016, 2017 και μέχρι τις 31 Αυγούστου φέτος, ο αριθμός των αυτοκτονιών παραμένει σταθερά υψηλότερος σε σχέση με την προηγούμενη δεκαετία.

Τα υψηλότερα ποσοστά αυτοκτονιών καταγράφηκαν από άντρες και άτομα που ανήκουν στις ηλικιακές ομάδες των 40-44, 45-49 και 55-59, ενώ ακολουθούν οι υπερήλικοι (80 ετών και άνω).

Μαύροι… αριθμοί

Οι περιφέρειες με το υψηλότερο ποσοστό θνησιμότητας από αυτοκτονία είναι η Κρήτη, η Αττική και η Δυτική Ελλάδα.

Το 2017, στη Γραμμή Παρέμβασης για την Αυτοκτονία – 1018 έγιναν 12.937 κλήσεις, εκ των οποίων 2.793 κλήσεις με αίτημα στο φάσμα της αυτοκτονικότητας, 6,38% των κλήσεων από άτομα ηλικίας 10-19 ετών, 12,6% των κλήσεων από άτομα ηλικίας 20-29 ετών, 45,1% των καλούντων άνδρες, 54,9% γυναίκες. 59% των καλούντων στο 1018 το έτος 2018 και 57% των καλούντων το έτος 2017 δεν είχαν έρθει σε επαφή με υπηρεσίες ψυχικής υγείας.

«Η αυτοκτονία είναι μείζον θέμα ψυχικής υγείας», τονίζει η κ. Θεοδωρικάκου, που επιμένει χρόνια τώρα στην αναγκαιότητα χάραξης μιας εθνικής στρατηγικής αντιμετώπισης του φαινομένου -όπως άλλωστε έκαναν από την πρώτη στιγμή της κρίσης η Ιρλανδία, η Πορτογαλία, η Ιταλία. «Χάνουμε κάθε χρόνο περισσότερους αυτόχειρες από όσους δολοφονούνται. Η αυτοκτονία μπορεί και πρέπει να προληφθεί».

◼  Τουλάχιστον 2.989 αυτοκτονίες έγιναν κατά τα έτη 2010-2015

◼  Σε κάθε μία αυτοκτονία γυναίκας αντιστοιχούν τέσσερις αυτοκτονίες ανδρών.

◼  Η περιφέρεια με τον υψηλότερο δείκτη αυτοκτονιών για το έτος 2015 ήταν η Κρήτη. Ακολουθούν η Ηπειρος και η Ανατολική Μακεδονία & Θράκη.

◼  Η πιο συχνή μέθοδος αυτοκτονίας των ανδρών ήταν ο απαγχονισμός, ενώ για τις γυναίκες η πτώση από ύψος.

◼  Η πλειονότητα των αυτοχείρων ήταν έγγαμοι/-ες.

◼  Οι υπερήλικες άνδρες και οι γυναίκες 60-64 ετών είναι οι ομάδες στις οποίες καταγράφονται τα περισσότερα περιστατικά.

◼  Η πλειονότητα των αυτοχείρων (43%) ανήκε στον οικονομικά ανενεργό πληθυσμό (συνταξιούχοι, οικιακά, άνεργοι, μαθητές – σπουδαστές κ.λπ.)

◼  Ο υψηλότερος δείκτης αυτοκτονιών ανδρών εμφανίζεται στην Κρήτη, ενώ γυναικών στα νησιά του Ιονίου.

Τύπος και μιμητισμός αυτοκτονικών συμπεριφορών

Η αυτοκτονία είναι ένα από τα πιο ευαίσθητα θέματα που μπορεί να αγγίξει ο Τύπος. Πάνω από 50 έρευνες έχουν δείξει ότι οι δημοσιεύσεις αυτοκτονιών στα ΜΜΕ μπορεί να οδηγήσουν σε μιμητισμό αυτοκτονικών συμπεριφορών.

Ο μιμητισμός είναι πιο εμφανής υπό ορισμένες συνθήκες και σχετίζεται με την ποσότητα και την ένταση της κάλυψης του γεγονότος.

Επιτείνεται όταν το άτομο που περιγράφεται στο δημοσίευμα κι ο αναγνώστης/τηλεθεατής σχετίζονται κατά κάποιον τρόπο ή όταν ο πρωταγωνιστής της ζοφερής είδησης είναι διάσημος.

Συγκεκριμένες πληθυσμιακές ομάδες (π.χ. νέοι, άτομα που πάσχουν από κατάθλιψη) είναι ιδιαίτερα ευάλωτες στην εκδήλωση μιμητικών αυτοκτονικών συμπεριφορών.

Τέλος, και πιθανόν το πιο σημαντικό είναι ότι η εκτενής περιγραφή μιας συγκεκριμένης μεθόδου αυτοκτονίας μπορεί να αυξήσει αυτοκτονικές συμπεριφορές ακριβώς με την ίδια μέθοδο.

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας έχει εκδώσει οδηγίες για τον τρόπο που τα ΜΜΕ οφείλουν να δημοσιεύουν σχετικές ειδήσεις ώστε να προλαμβάνουν τα περιστατικά.