Ο φτωχούλης… της ελπίδας

Βαρθολομαίος, Φραγκίσκος, Τσίπρας και Ιερώνυμος στο αεροδρόμιο | Βασίλης Μαθιουδάκης

«Θεέ της ευσπλαχνίας και Πατέρα όλων, αφύπνισέ μας από τον ύπνο της αδιαφορίας,

άνοιξε τα μάτια μας στα βάσανά τους κι απεγκλώβισέ μας από την αναισθησία

(…) Είμαστε όλοι πρόσφυγες, ταξιδιώτες της ελπίδας προς Εσένα»

Από την προσευχή του Πάπα στο λιμάνι της Μυτιλήνης

Αποστολή στη Μυτιλήνη

Ενα τόσο δα μικρό γράμμα χωρίζει τις λέξεις POPE και HOPE. Κι ο Ποντίφικας μέσα σε ελάχιστες ώρες κατάφερε απολύτως να ταυτίσει τη λέξη «Πάπας» με τη λέξη «ελπίδα».

Για τους χιλιάδες κρατουμένους στο στρατόπεδο της Μόριας, για τους κατοίκους της Μυτιλήνης, για τους αλληλέγγυους, ακόμα και για τον ίδιο τον πρωθυπουργό η επίσκεψη-αστραπή του Πάπα Φραγκίσκου σηματοδότησε την ελπίδα: ποτέ ίσως πριν τόσοι πολλοί διαφορετικοί άνθρωποι δεν επένδυσαν τόσα πολλά σ’ αυτή τη μικροκαμωμένη λευκοφορεμένη φιγούρα.

Οι κρατούμενοι πιστεύουν ότι ο Πάπας έχει τη δύναμη να ανοίξει τα σύνορα και τον δρόμο τους προς το ευρωπαϊκό όνειρο, οι Μυτιληνιοί ότι το νησί τους θα γίνει παγκόσμια γνωστό, οι εθελοντές κι οι αλληλέγγυοι ότι οι επαναπροωθήσεις θα σταματήσουν κι ο Αλέξης Τσίπρας ότι θα σταλεί «ένα μήνυμα προς όλη την Ευρώπη και τον κόσμο ότι η Ελλάδα δεν πρέπει να μείνει μόνη» κι ότι «η Ευρώπη πρέπει να παραμείνει ανοιχτή για όσους χρήζουν της προστασίας της».

Δεν είναι καθόλου τυχαίο που αυτό το ρεπορτάζ ξεκινάει με τον κατά κόσμον Χόρχε Μάριο Μπεργκόλιο.

Ο Δούλος των Δούλων του Θεού, διάδοχος του Αποστόλου Πέτρου, επίσκοπος Ρώμης, μητροπολίτης Ιταλίας, Πάπας της Ρωμαϊκής Εκκλησίας, ηγεμόνας του Κράτους του Βατικανού, αντιπρόσωπος του Ιησού Χριστού επί της Γης, ο Φραγκίσκος ήταν ο απόλυτος πρωταγωνιστής αυτής της ιστορικής συνάντησης των ηγετών του χριστιανικού κόσμου.

Δεν απογοήτευσε

Γι’ αυτόν ταξίδεψαν εκατοντάδες δημοσιογράφοι από όλη την υφήλιο, γι’ αυτόν συγκεντρώθηκαν οι ντόπιοι στους δρόμους του νησιού από νωρίς το πρωί, γι’ αυτόν πέρασαν τη βάσανο των εξαιρετικά αυστηρών μέτρων ασφαλείας, γι’ αυτόν ξεροστάλιαζαν κάτω από το λιοπύρι για ώρες στο λιμάνι χωρίς νερό και τσιγάρα (η αστυνομία -εκτός από σωματικό έλεγχο και ψάξιμο στις τσάντες- κρατούσε τα νερά, τους καφέδες, τους αναπτήρες, τα κέρματα κι ό,τι άλλο θεωρούσε πως κάποιος θα μπορούσε να… εκσφενδονίσει στους ιεράρχες).

Αλλά και ο Πάπας δεν απογοήτευσε κανέναν: αφού χαιρέτησε όλους τους επισήμους, στάθηκε ακίνητος για κάποια δευτερόλεπτα όταν του το ζήτησαν οι φωτορεπόρτερ στο αεροδρόμιο, πόζαρε για τους κατοίκους στο λιμάνι, χαιρέτησε κάποιον που του φώναξε «Αρζεντίνα» για να έχει μια αποκλειστική φωτογραφία στο κινητό του και, κυρίως, χαιρέτησε έναν προς έναν τους ανθρώπους για τους οποίους ο ίδιος ταξίδεψε: τους πρόσφυγες και τους μετανάστες της Μόριας.

Κι έτσι, καθόλου τυχαία επίσης, όταν έφτασε στο λιμάνι -στο ίδιο ακριβώς σημείο από το οποίο γίνονται οι επαναπροωθήσεις μετά τη συμφωνία Ευρώπης-Τουρκίας- δεν ήταν μόνον οι ελάχιστοι καθολικοί αλλά και οι ορθόδοξοι χριστιανοί της Μυτιλήνης που φώναζαν «ζήτω ο Πάπας».

Μόνο οι εθελοντές δεν μπόρεσαν να πλησιάσουν στο λιμάνι: τέσσερις αλληλέγγυες από την Ευρώπη προσήχθησαν από την αστυνομία και δύο πανό δεν πρόλαβαν καν να ανοίξουν.

Ελάχιστοι ακτιβιστές και οι πικέτες τους με το αίτημα να καταδικάσει ο Πάπας ευθαρσώς τη συμφωνία που παραβιάζει ό,τι ξέραμε ως προσφυγικό δίκαιο έφτασαν κοντά στο λιμάνι, μακριά ωστόσο από την εξέδρα και τις καρέκλες των επισήμων και της καλής κοινωνίας του νησιού (που χρειαζόταν προσκλήσεις για να μπει στον χώρο όπου τελέστηκε η επιμνημόσυνη δέηση).

Παρ’ όλα αυτά, ο Φραγκίσκος δικαίωσε το προφίλ του «Πάπα των φτωχών», που χτίζει με συνέπεια και τόλμη – τόση τόλμη που δεν δίστασε να συναντήσει τον ριζοσπάστη (τότε) Αλέξη Τσίπρα το 2014 και να του δώσει ένα άτυπο «χρίσμα» δηλώνοντας πως «οι νέοι πολιτικοί μιλάτε μια διαφορετική γλώσσα, που μοιάζει με μελωδία ελπίδας».

Τελικά ο Φραγκίσκος αποδείχθηκε συνεπέστερος ριζοσπάστης κι αυτό φάνηκε και από την επίσκεψή του στη Μυτιλήνη.

Λίγες ώρες νωρίτερα είχε συναντηθεί με τον Μπέρνι Σάντερς στο Βατικανό (έστω και για λόγους ευγενείας, όπως είπε ο ίδιος μετά) κι έκανε το αυστηρό πρωτόκολλο του Βατικανού κομματάκια για πολλοστή φορά.

Η πρώτη «παράβαση» έγινε στη Μόρια, όπου ο Ποντίφικας μαζί με τον Οικουμενικό Πατριάρχη και τον αρχιεπίσκοπο προσπέρασαν το χρονοδιάγραμμα για να μείνουν όσο το δυνατόν περισσότερο με τους πρόσφυγες.

Η δεύτερη ήταν όταν ο Πάπας επιβιβάστηκε στο ίδιο όχημα με τον Οικουμενικό Πατριάρχη και τον αρχιεπίσκοπο, ενώ πάντα μεταφέρεται οπουδήποτε μόνος του για λόγους ασφαλείας.

Η τρίτη αμαρτία

Και η τρίτη… αμαρτία που ο Φραγκίσκος αγαπά είναι να γευματίζει δημόσια με τους ανθρώπους που συναντά: το ξεκίνησε στις φαβέλες του Μεξικού και συνεχίζει.

«Οι πρόσφυγες δεν είναι αριθμοί, είναι άνθρωποι που έχουν πρόσωπα, ονόματα και ιστορίες κι έτσι πρέπει να τους αντιμετωπίζουμε», τουιτάρισε λίγο πριν προσγειωθεί στο νησί ο Φραγκίσκος και δεκάδες χιλιάδες προώθησαν το μήνυμά του.

Ωστόσο, παρ’ όλες τις ευλογίες, παρ’ όλες τις αγκαλιές σε βρέφη και τις χειραψίες, τις παιδικές ζωγραφιές που πήρε και τα γραπτά μηνύματα που ανέλαβε να μεταφέρει σε συγγενείς προσφύγων στην Ιταλία, ο Πάπας στις ελάχιστες ώρες που είχε στη διάθεσή του σίγουρα δεν πρόλαβε να μάθει ούτε μια ιστορία.

Και σίγουρα δεν είδε τις άθλιες συνθήκες κράτησης που κατήγγειλε τρεις μέρες πριν η Διεθνής Αμνηστία, αφού όχι μόνον η πόλη της Μυτιλήνης, αλλά και η Μόρια είχε ευπρεπιστεί για τους υψηλούς επισκέπτες της.

Οπως δεν είδαν τίποτα από τη Μόρια όλοι αυτοί οι άνθρωποι του Τύπου: μόνον η ΕΡΤ και η RΑΙ και 8 φωτορεπόρτερ διεθνών και ελληνικών πρακτορείων μπήκαν στο στρατόπεδο κράτησης.

Οπως λένε εθελοντές που έχουν επαφή με τους κρατουμένους, «έμοιαζε με το γόπινγκ στον στρατό όταν περιμένουμε επιθεώρηση – τα πάντα καθαρίστηκαν για να είναι τέλεια για τα τηλεοπτικά πλάνα».

Εξέφρασε τον θαυμασμό του στους Ελληνες

Κέντρο του κόσμου για μία μέρα έγινε η Λέσβος. Στο λιμάνι της Μυτιλήνης ο Πάπας έκανε έκκληση για υπευθυνότητα και αλληλεγγύη και ευχαρίστησε τον ελληνικό λαό επειδή προσφέρει το «λίγο που έχει να μοιραστεί»

Μετά τη Μόρια, ο Πάπας Φραγκίσκος, ο Οικουμενικός Πατριάρχης, ο αρχιεπίσκοπος, καθώς και ο Αλέξης Τσίπρας, συνοδευόμενος από τον αναπληρωτή υπουργό Μεταναστευτικής Πολιτικής, Γιάννη Μουζάλα, πήγαν στο λιμάνι.

Ο Πάπας Φραγκίσκος τόνισε μεταξύ άλλων: «Η Λέσβος έγινε ένα λιμάνι για πολλούς μετανάστες. Ευχαριστώ τον Θεό που μου έδωσε τη δυνατότητα να βρεθώ εδώ. Θέλω να ευχαριστήσω τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, Προκόπη Παυλόπουλο, που με προσκάλεσε μαζί με τον Οικουμενικό Πατριάρχη και τον αρχιεπίσκοπο Ιερώνυμο»(κλείνοντας έτσι το ιλαροτραγικό σίριαλ των προηγούμενων ημερών για το ποιος τελικά προσκάλεσε τον Πάπα).

«Θα ήθελα να εκφράσω τον θαυμασμό μου στον ελληνικό λαό», συνέχισε ο Φραγκίσκος.

«Πάρα πολλοί άνθρωποι έβαλαν προς διάθεση αυτό το λίγο που είχαν για να το μοιραστούν. Ο Κύριος θα ανταποδώσει τη γενναιοδωρία. Σήμερα θα ήθελα να κάνω έκκληση για υπευθυνότητα και αλληλεγγύη.

Πολλοί πρόσφυγες διαβιώνουν σε κλίμα άγχους, φόβου και απελπισίας […].

»Εσείς, κάτοικοι της Λέσβου, αποδεικνύετε πως χτυπά η καρδιά μιας ανθρωπότητας που ξέρει να αναγνωρίζει τον αδελφό και την αδελφή, που χτίζει γέφυρες και δεν χτίζουν φράχτες. Τα φράγματα δημιουργούν διαιρέσεις και οι διαιρέσεις προκαλούν συγκρούσεις […]. Πρέπει πρώτα από όλα να εμποδίσουμε τον καρκίνο του πολέμου να κάνει μετάσταση και αλλού».

Δάφνινο στεφάνι

Αμέσως μετά την κοινή τους δέηση, οι τρεις ιεράρχες πήραν από ένα δάφνινο στεφάνι έκαστος από τρία παιδιά και τα έριξαν στη θάλασσα, στη μνήμη των νεκρών προσφύγων.

Υπέγραψαν δε, κοινή διακήρυξη, εκφράζοντας την αλληλεγγύη τους στον ελληνικό λαό.

Τελικά πόσες από αυτές τις χιλιάδες ελπίδες που γέννησε η επίσκεψη του Πάπα στη Μυτιλήνη θα ευοδωθούν;

Κανείς δεν μπορεί να απαντήσει με σιγουριά, εκτός από τους 12 πρόσφυγες (όσοι και οι Απόστολοι) που ο Πάπας πήρε μαζί του στο Βατικανό.

Δύο οικογένειες από τη Δαμασκό και μία από το Deir Azzor (που έχει καταλάβει ο ISIS) – ανάμεσά τους 6 μικρά παιδιά.

Τα υπόλοιπα παιδιά και οι χιλιάδες πρόσφυγες και μετανάστες, παρά τις υψηλές ευλογίες, παραμένουν κρατούμενοι κρατώντας την ελπίδα και μια σέλφι με τον Πάπα στη Μόρια.

Εκατοντάδες έγκλειστοι σήκωσαν πλακάτ

Στη Μόρια, πίσω από κάγκελα και σύρματα, εκατοντάδες έγκλειστοι περίμεναν τους ιερείς, που τους χαιρέτησαν.

Οι κρατούμενοι σήκωσαν πλακάτ που καλούσαν σε βοήθεια, ενώ από μακριά ακουγόταν η κραυγή εκατοντάδων, αόρατων για τις κάμερες ανθρώπων: «freedom, freedom».

Με τους ιερείς συναντήθηκαν ασυνόδευτοι ανήλικοι και οι πρόσφυγες που παρακάθισαν στο γεύμα.

Οι τρεις προκαθήμενοι έστειλαν τα μηνύματά τους.

«Δεν είστε μόνοι σας», είπε ο Ποντίφικας στους πρόσφυγες. «Ηρθα εδώ με τους αδελφούς μου, τον Οικουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαίο και τον αρχιεπίσκοπο Ιερώνυμο, απλά και μόνο για να σταθώ δίπλα σας, να ακούσω τις ιστορίες σας, ήρθαμε για να επιστήσουμε και πάλι την προσοχή του κόσμου στη σοβαρή αυτή ανθρωπιστική κρίση, για να κάνουμε μια έκκληση ώστε να βρεθεί μια λύση. Θα θέλαμε να ενώσουμε τις φωνές μας με τις δικές σας και να μιλήσουμε στο όνομά σας ως άνθρωποι της πίστης».

«Ταξιδέψαμε εδώ για να ακούσουμε τις φωνές σας και να σας κοιτάξουμε στα μάτια, όσοι φοβούνται εσάς δεν σας κοίταξαν στα μάτια. Οσοι σας φοβούνται δεν βλέπουν τα πρόσωπά σας, δεν βλέπουν τα παιδιά σας», είπε ο Οικουμενικός ΠατριάρχηςΒαρθολομαίος, ζητώντας η Μεσόγειος να γίνει θάλασσα ειρήνης κι όχι τάφος.

Αλλά η πιο εντυπωσιακή ήταν η στροφή του αρχιεπίσκοπου Ιερώνυμου, λίγες μόνο μέρες μετά τις ατυχέστατες δηλώσεις του στην ΕΡΤ, όπου θρηνολογούσε ότι αν οι πρόσφυγες παραμείνουν στην Ελλάδα, «θα χάσουμε τη γειτονιά μας την ελληνική, θα χαθεί αυτή η ομορφιά της ζωής μας, αυτό που λέγαμε, είμαστε μια χώρα καθαρή».

Παρά τις προσευχές κάποιων μητροπολιτών του και τις εκκλήσεις φοιτητών της θεολογίας να ακυρωθεί η επίσκεψη του Πάπα, ο κ. Ιερώνυμος δήλωσε:

«Ενώνουμε τις φωνές μας για να στηρίξουμε τους ξεριζωμένους», αλλά και «μόνον όσοι δουν τα μάτια αυτών των μικρών παιδιών που συναντήσαμε θα μπορέσουν να αντιληφθούν αμέσως το πλήρες μέγεθος της χρεοκοπίας της ανθρωπιάς και της αλληλεγγύης που επιδεικνύει η Ευρώπη τα τελευταία χρόνια σε αυτούς τους ανθρώπους και όχι μόνο».

Χειρονομία υψηλού συμβολισμού

Δώδεκα Σύρους πήρε μαζί του ο Φραγκίσκος στο Βατικανό των 1.000 κατοίκων. Αν έκαναν 300 εκατομμύρια Ευρωπαίοι το ίδιο θα είχαν τακτοποιηθεί 6 εκατ. πρόσφυγες

Οταν το αεροπλάνο του Ποντίφικα προσγειώθηκε στο αεροδρόμιο Τσαμπίνο της Ρώμης, ο Φραγκίσκος κατέβηκε πρώτος για να υποδεχθεί συμβολικά, μπροστά στις κάμερες, τους 12 πρόσφυγες που πήρε μαζί του.

«Δεν επέλεξα ανάμεσα σε μουσουλμάνους και χριστιανούς», είχε εξηγήσει λίγο νωρίτερα σε άτυπη συνέντευξη Τύπου που παραχώρησε στους δημοσιογράφους που τον συνόδευαν με το αεροπλάνο του.

«Οι τρεις κυβερνήσεις, του Βατικανού, της Ιταλίας και της Ελλάδας, έδωσαν τη βίζα. Αυτές οι τρεις οικογένειες είχαν τα χαρτιά τους τακτοποιημένα. Σε μια πρώτη λίστα, ήταν δύο χριστιανικές οικογένειες, αλλά δεν είχαν τακτοποιημένα τα χαρτιά τους. Δεν πρόκειται συνεπώς για κάποιο προνόμιο».

Η ιδέα να επιστρέψει μαζί με πρόσφυγες ήταν των συνεργατών του και κρατήθηκε μυστική μέχρι την τελευταία στιγμή.

Ετσι, το Βατικανό, το οποίο έχει λιγότερους από χίλιους κατοίκους, φιλοξενεί πλέον είκοσι πρόσφυγες. Κι όπως εύστοχα σημειώνει το Γαλλικό Πρακτορείο, αν έκαναν το ίδιο οι 300 εκατομμύρια Ευρωπαίοι, θα υποδέχονταν 6 εκατομμύρια πρόσφυγες.

Μετά την άφιξή τους στη Ρώμη, οι Σύροι ευχαρίστησαν τον Πάπα «για την ευκαιρία που τους προσφέρθηκε με τη χειρονομία ελπίδας που έκανε», εξηγεί στη «Λα Στάμπα» ο Χάσαν, ένας μηχανικός από τη Δαμασκό, που συνοδεύεται από τη γυναίκα του, τη Νουρ, και τον δίχρονο γιο τους. «Στη Λέσβο είχαμε καταλάβει πως ήμασταν αποκλεισμένοι σ’ ένα μέρος απ’ όπου δεν θα μπορούσαμε να φύγουμε, σε μια παγίδα, μια φυλακή, μέχρι την επίσκεψη του Πάπα, του σωτήρα μας».

«Ελπίζουμε πως η κοινή γνώμη (στην Ευρώπη) θα καταλάβει τους λόγους μας και πως η χειρονομία του Πάπα θα έχει συνέπειες στην πολιτική έναντι των προσφύγων», λέει από την πλευρά της η Νουρ στη «Λα Ρεπούμπλικα».

Η Ουάφα, στο πλευρό του συζύγου της, του Οσάμα, της οκτάχρονης κόρης τους, της Μάσα, και του εξάχρονου γιου τους, του Ομαρ, μιλάει για τους «αδιάκοπους βομβαρδισμούς» των τελευταίων μηνών πάνω από το σπίτι τους. «Από τότε ο γιος μου μιλάει πολύ λίγο, καμιά λέξη δεν βγαίνει πια από το στόμα του, κλείνεται σε μια αδιαπέραστη σιωπή», λέει αυτή η μητέρα.

«Ανετος και εξοικειωμένος»

Ο Μάριος Λώλος, φωτορεπόρτερ του κινέζικου πρακτορείου ειδήσεων, ήταν ένας από τους μόλις 8 φωτογράφους στους οποίους δόθηκε άδεια να ακολουθήσουν τον Πάπα στη Μόρια.

«Ημασταν εξαιρετικά περιορισμένοι στις κινήσεις μας και στον χώρο», μας λέει ο Μάριος.

«Ετσι, δεν μπορέσαμε να δουλέψουμε με τους κρατουμένους, αλλά αναγκαστικά έπρεπε να εστιάσουμε στους ιερείς. Ο Πάπας φαινόταν εντυπωσιακά άνετος κι εξοικειωμένος με το να έρχεται σε επαφή με απλούς ανθρώπους, σε αντίθεση με τον ορθόδοξο ομόλογό του και τον αρχιεπίσκοπο, που ήταν μαγκωμένοι κι απόμακροι.

»Ακόμα κι όταν ο Πατριάρχης πήρε το παιδί στην αγκαλιά του φαινόταν πως του είναι ξένη μια τέτοια κίνηση. Οι πρόσφυγες ήταν σπαρακτικοί: φαινόταν ότι έχουν επενδύσει πάρα πολλές ελπίδες σ’ αυτή την επίσκεψη, ότι πίστευαν πως οι ιερείς μπορούν να τους σώσουν.

Δυστυχώς, αυτό που οι ιερείς είδαν κι εμείς μεταδώσαμε ήταν εικόνες από ένα γυαλιστερό σκηνικό, στημένο για την περίσταση, που σε τίποτα δεν απηχεί τις πραγματικές κι άθλιες συνθήκες στις οποίες επιβιώνουν οι πρόσφυγες.

»Οι ιερείς είδαν μόνο Σύρους και Γεζίντι, κανέναν από τους Πακιστανούς που θα επαναπροωθηθούν. Και, φυσικά, δεν είδαν τίποτα από το δράμα των επαναπροωθήσεων που εκτυλίσσεται ακριβώς στον ίδιο χώρο όπου έψαλαν για τους νεκρούς πρόσφυγες στο λιμάνι».