Τα Εξάρχεια (δεν) είναι κατεχόμενα

(φωτογραφίες: Δημήτρης Μιχαλάκης)

«Εχει πυγμή η δημοκρατία μας, το γράφουν κι οι εφημερίδες. Και προστατεύει τον πολίτη, το λέει κι ο τίτλος του υπουργείου. Και δεν ανέχεται κανένα άβατο, κοίτα γύρω σου. Νά σου πω, ταυτότητα δημοσιογραφική έχεις πάρει;» Τα μάτια του πιτσιρίκου που περπατάει δίπλα μου παίζουν ανάμεσα στην ειρωνεία και το φόβο. Δεν είναι αναρχικός, δεν είναι φρικιό• ένα αγόρι με μακριά μαλλιά, τατουάζ και σκουλαρίκι είναι. Δεν μένει στα Εξάρχεια• αράζει, όμως, εδώ, στην οδό Μεσολογγίου. Και φαίνεται πως αντιμετωπίζει το όνομα «Αλέξανδρος Γρηγορόπουλος» σαν ίνδαλμα.

Για να κατέβει σήμερα στο κέντρο ο πιτσιρικάς είναι εφοδιασμένος με την ταυτότητά του και έχει σαφώς παραβιάσει τις εντολές της μαμάς του. «Η μάνα μου έχει φρικάρει. Πέρσι εδώ σκοτώσανε ένα παιδί. Σήμερα μπορεί η αστυνομία να σε βουτήξει χωρίς λόγο, να σε πλακώσουν στο ξύλο, να σε τραβάνε στα τμήματα για ώρες. Ακούει κι όλα αυτά για το άβατο, ακούει και τον Χατζηνικολάου που λέει για “ψυχολογία Εξαρχείων” και με ρωτάει πανικόβλητη: “Εχεις ψυχολογία Εξαρχείων, αγόρι μου;” Σαν να με ρωτάει: “Εχεις γρίπη;”»

Η αλήθεια είναι ότι δεν ξέρω να εξηγήσω τι ακριβώς είναι η «ψυχολογία Εξαρχείων»• ξέρω, όμως, πώς είναι η δική μου ψυχολογία στα Εξάρχεια. Ε, λοιπόν, στα Εξάρχεια φοβάμαι πολύ. Φοβάμαι πολύ καθώς περπατάω στα στενά, ανάμεσα σε δεκάδες ενόπλους, φοβάμαι πολύ καθώς διασταυρώνομαι σε κάθε γωνιά με κρανοφόρους, φοβάμαι τους ασφαλίτες που με κοιτάζουν καχύποπτα. Και επειδή είμαι γυναίκα, φοβάμαι λιγάκι παραπάνω. «Καλά κάνεις. Η αστυνομία δείχνει μένος απέναντι στις γυναίκες. Στην κοπελιά μου φέρθηκαν άθλια». Ο άνθρωπος που μου διηγείται ταραγμένος την περιπέτειά του κατά την πρώτη νύχτα της Δημοκρατίας με Πυγμή είναι συνάδελφός μου. «Μας τράβηξαν έξω από το μπαρ όπου καθόμασταν. Μας ανάγκασαν να γονατίσουμε καταμεσής του δρόμου. Την κοπελιά μου την έβριζαν χυδαία. Δεν έβγαλα μόνο την αστυνομική μου ταυτότητα, έδειξα και τη δημοσιογραφική. Οχι για να διεκδικήσω καλύτερη μεταχείριση, αλλά για να τους δείξω πως πρέπει να ακολουθήσουν τους τύπους στην έρευνά τους. Δεν τους έκανε καμία αίσθηση». Τον ρωτάω γιατί δεν κάνει επώνυμα καταγγελία, ώστε να παρέμβει η ΕΣΗΕΑ. «Πλάκα κάνεις; Αν το κάνω αυτό, την επόμενη φορά που θα με δουν στο δρόμο θα με τσακίσουν, όπως τσάκισαν πολλούς από μας πέρσι τον Δεκέμβρη».

Από το μικρό καφέ όπου συναντήθηκα με τον συνάδελφο μέχρι το επόμενο ραντεβού σ’ ένα σπίτι, μερικά τετράγωνα παραπάνω, οι τοίχοι φωνάζουν: «Τα Εξάρχεια δεν είναι κατεχόμενα». «Φυσικά και δεν είναι! Εδώ έχει περισσότερα όπλα απ’ όσα είχα δει στην Παλιστίνη. Δουλεύω 20 χρόνια στο δρόμο και δεν έχω δει ποτέ πριν κάτι ανάλογο». Ο φίλος που με συνοδεύει είναι φωτορεπόρτερ. «Υπήρχε πάντα ένας κλεφτοπόλεμος, μια βεντέτα, ανάμεσα στην αστυνομία και τους αντιεξουσιαστές για τον έλεγχο της πλατείας. Μόνο που, τώρα πια, με το επιχείρημα της πάταξης της τρομοκρατίας, η Πολιτεία έχει κηρύξει πόλεμο εναντίον της τοπικής κοινωνίας».

«Φυσικά και μας έχουν κηρύξει πόλεμο. Η αστυνομία και τα ΜΑΤ λειτουργούν σαν στρατός κατοχής. Σε σταματάνε και σε ρωτάνε ποιος είσαι, πού πας, γιατί είσαι εδώ. Κάτοικος είμαι, βρε, και πάω να πάρω γάλα. Και, εν πάση περιπτώσει, λογαριασμό θα σου δώσω; Η γειτονιά μας ήταν πάντα στη δίνη του κυκλώνα, πάντα ενοχλούσε την εξουσία, γι’ αυτό και την απαξιώνουν συστηματικά. Δεν καθαρίζουν, δεν φροντίζουν τα πάρκα μας, δεν αλλάζουν τις λάμπες. Προσπαθούν με κάθε τρόπο να μας διώξουν. Ε, εμείς δεν είμαστε Αγιος Παντελεήμονας. Δεν θα φύγουμε από τα σπίτια μας και δεν θα εγκαταλείψουμε την πλατεία μας, για να καταντήσει πεδίο πάλης των ΜΑΤ και των αντιεξουσιαστών». Η κυρία που μας μιλάει είναι κάτοικος Εξαρχείων από το 1968. «Σας παρακαλώ, μη γράψετε το όνομά μου, γιατί πραγματικά κινδυνεύουμε εδώ».

«Ξέρεις τι είναι να φεύγει το παιδί για φροντιστήριο κι εσύ να τσεκάρεις μήπως φοράει κουκούλα κι αν έχει πάρει την ταυτότητά του;» θα μας πει η δεύτερη κυρία της συντροφιάς, μάνα δύο παιδιών στην εφηβεία. «Τα μικρά μας δεν μπορούν να παίξουν στην πλατεία, οι έφηβοι όμως δέχονται τη μεγαλύτερη πίεση• αυτούς τους περιορίζουμε συνεχώς. Εμείς οι γονείς τους τους ελέγχουμε από φόβο• οι μπάτσοι, από καθήκον. Εχει γίνει ασφυκτικό το περιβάλλον για τα παιδιά».

Λίγες μόλις μέρες πριν από τις εκλογές, το ΠΑΣΟΚ περιέγραφε «μια καινούργια αρχή στις σχέσεις πολίτη και δυνάμεων ασφαλείας» σε σχετικό ερωτηματολόγιο της Διεθνούς Αμνηστίας. Αντιγράφουμε επί λέξει: «Μία κοινωνία που δίνει όπλα σε σώματα ασφαλείας, προκειμένου να εγγυηθούν την ασφάλειά της, δεν μπορεί παρά να αναλαμβάνει και τον κίνδυνο της υπέρβασης καθήκοντος. Ο Αλέξης Γρηγορόπουλος ήταν το θύμα ενός ευρύτερου πολιτικού κλίματος, που έχει ενοχοποιήσει έναν ευρύτερο χώρο αριστερής σκέψης και έκφρασης. […] Μία μελλοντική κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ δεν ενθαρρύνει την εκ των προτέρων ενοχοποίηση ενός χώρου έκφρασης πολιτικών απόψεων. Τα Εξάρχεια είναι ένας χώρος έκφρασης και δεν είναι γεμάτα τρο- μοκράτες. […] Υπάρχει, δυστυχώς, μία παράδοση που λέει ότι, πέρα από την ασφάλεια των πολιτών, οι τάξεις ασφαλείας είναι επίσης θεματοφύλακες μιας συγκε- κριμένης αντίληψης περί δημόσιας ηθικής. Το ΠΑΣΟΚ δεν θα συνεισφέρει με τη στάση του σ’ αυτήν την αντιδημοκρατική αντίληψη. […] Πρέπει να καταστεί σαφές ότι ζητήματα όπως η φτώχεια, η μετανάστευση, η κοινωνική συνοχή και η ελευθερία της έκφρασης δεν αποτελούν πρώτιστα “ζητήματα ασφαλείας” με τη στενή έννοια του όρου».

Πώς φτάσαμε, μέσα σε λίγες μόνο μέρες, από τη «Δανία του Νότου» στη «Δημοκρατία με Πυγμή» – ένα δόγμα που παραπέμπει ευθέως στη Μαχητική Δημοκρατία της Γερμανίας της RAF; Τι μεσολάβησε και «ο χώρος έκφρασης» μετατράπηκε σε «δεσμωτηριακό συνεχές»; Αυτό είναι το θέμα συζήτησης σε κάθε μπαρ και σε κάθε στέκι των Εξαρχείων. Κι όπως σε όλα τα πράγματα που μοιάζουν αντιφατικά, οι απαντήσεις αγγίζουν πολλές φορές τα σενάρια συνωμοσίας. Ο Σ.Α. μας τα εξέθεσε όλα: «Υπάρχουν πολλές αναγνώσεις. Κάποιοι πιστεύουν πως το ΠΑΣΟΚ θέλει να κλείσει το μάτι στους νοικοκυραίους που του εξασφάλισαν τη διαφορά των 10 μονάδων. Αλλοι βλέπουν προσωπικές επιλογές του δυνάμει δελφίνου Χρυσοχοΐδη, που το μόνο εύσημο το οποίο διαθέτει είναι η εξάρθρωση της 17Ν, και ψάχνει άλλη μία επιτυχία. Κάποιοι βλέπουν σχέδιο υποβάθμισης της περιοχής για να φύγουν οι κάτοικοι και μετά να αρχίσει η ανάπλαση, όπως γίνεται στο Μεταξουργείο».

Είναι φοβερά κουραστικό για μένα και φαντάζομαι ενοχλητικό για σας να διαβάζετε τα λεγόμενα τόσων ανθρώπων ανώνυμα. Ομως, ενώ όλοι όσοι συνάντησα έδωσαν τα στοιχεία τους στην εφημερίδα, κανείς δεν θέλησε να γραφτεί το όνομά του. Το γιατί το περιγράφει καλύτερα ο Π.Ε.: «Είμαστε ευάλωτοι από παντού. Μας επιτίθεται μια κυβέρνηση εξαιρετικά λαοφιλής για την ώρα. Από την άλλη, έχουμε να αντιμετωπίσουμε ακραία στοιχεία, που δεν έχουν πια καμία σχέση με τους παλιούς αναρχικούς. Το μόνο που τους ενδιαφέρει είναι η σύγκρουση για τη σύγκρουση. Δεν καταλαβαίνουν καν πως με τη δράση τους δίνουν άλλοθι στην αστυνομία. Και το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι ότι τώρα πια οι Εξαρ- χειώτες έχουμε διχαστεί. Δεν έλεγε ψέματα ο Χρυσοχοΐδης όταν δήλωνε πως δέχεται συγχαρητήρια. Κάποιοι έχουν τόσο φοβηθεί, που καλοδέχονται τους μπάτσους στη γειτονιά μας».

Είναι λίγο μπερδεμένοι οι άνθρωποι των Εξαρχείων αυτόν τον καιρό. Από τη μια ο υπουργός Προστασίας του Πολίτη διακηρύσσει πως «αστυνομικός που ακουμπά πολίτη δεν έχει θέση στην αστυνομία και θα φεύγει με συνοπτικές διαδικασίες, με πρωτοβουλία δική μου». Και, μάλλον δικαίως, αναρωτιούνται αν συνιστούν «ακούμπημα» το χαστούκι, οι εξευτελιστικές σωματικές έρευνες, το τράβηγμα απ’ τα μαλλιά, φράσεις όπως «θα σε γα… κωλόπαιδο@», οι ανακρίσεις στη μέση του δρόμου με ερωτήσεις όπως «πού πας;», «από πού έρχεσαι;» και «τι δουλειά έχεις στα Εξάρχεια;».

Η κυρία Α.Π. δεν είναι αυτό που λες γυναίκα της διπλανής πόρτας. Ενεργή πολίτις, Εξαρχειώτισσα από άποψη, διεκδίκησε και της δίνουμε την τελευταία λέξη: «Αυτό που πρέπει όλοι να νιώσετε είναι η μοναξιά του Εξαρχειώτη. Απέναντι στον μπάτσο. Απέναντι στον υπουργό. Απέναντι σ’ εκείνον που πετάει τη μολότοφ για να κάνει επαναστατική γυμναστική. Είμαστε τρομερά μόνοι και βαθιά ανήσυχοι. Η βία γεννάει τη βία, και αναρωτιόμαστε τι θα γίνει φέτος τον Νοέμβρη; Εναν χρόνο μετά τη δολοφονία του παιδιού, ποιον συμφέρει ένας ακόμη καυτός Δεκέμβρης;»

 

 

Βιβλιογραφία

• Γιάννης Καιροφύλας, Η ωραία Νεάπολις και τα παρεξηγημένα Εξάρχεια, Φιλιππότης, Αθήνα 2002
• Λότη Πέτροβιτς – Ανδρουτσοπούλου, Ένα αγγελάκι στα Εξάρχεια, Ψυχογιός, Αθήνα 2006
• Κώστας Κατσουλάρης – Ζέφη Κόλια – Μαρία Μαρκουλή – Αμάντα Μιχαλοπούλου – Κωνσταντίνος Τζαμιώτης – Σώτη Τριανταφύλλου – Μαρία Φακίνου, Τη νύχτα αυτή τη λέμε εμείς φωτιά : Ιστορίες από τα Εξάρχεια, Athens Voice, Αθήνα 2009
• Λεωνίδας Χρηστάκης, Τα Εξάρχεια δεν υπάρχουν στην ιστορία, στο χάρτη, στη ζωή : Εξιστορήσεις, Τυφλόμυγα, Αθήνα 2008

 

Σύνδεσμοι

• www.exarhia.gr
• Επιτροπή Πρωτοβουλίας Κατοίκων Εξαρχείων: Παίρνουμε τη γειτονιά στα χέρια μας
• TVXS: Ντοκιμαντέρ: Εξάρχεια – Πολιτισμικό Σοκ
• LIFO: Εξάρχεια Α-Ω
• AthensVoice: Εξάρχεια, η πλατεία της γειτονιάς
• Protagon.gr: Σε ποιον ανήκουν τα Εξάρχεια;
• ForFree.gr : Εξάρχεια, το εναλλακτικό γκέτο της Αθήνας
• Σύντομη ιστορία
• Βικιπαίδεια: Εξάρχεια
• Δημοσιεύματα για τα Εξάρχεια